Akademik Veri Yönetim Sistemi
3. Uluslararası Kısa Film, Video Ve Fotoğraf Sempozyumu, İstanbul, Türkiye, 24 - 26 Ekim 2025, (Özet Bildiri)
İlk kez 1930’lu yıllarda Antonio Gramsci’nin Hapishane Defterleri’nde geçen ve hegemonik yapıların dışında kalan, tarihsel özne konumuna erişememiş halk sınıflarını tanımlamak üzere kullanılan “madun”(subaltern) kavramı, siyasal temsil araçlarından yoksun, dağınık ve örgütsüz kitleleri ifade etmektedir. Madun kavramı, 1980’lerde Ranajit Guha’nın önderliğinde Madun Çalışmaları Kolektifi’nin tarafından yeni anlam katmanlarıyla genişleyerek postkolonyal bir boyut kazanmış; Gayatri Chakravorty Spivak’ın katkısıylaysa yalnızca sınıfsal değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet, etnisite ve epistemolojik açıdan da yorumlanabilir hale gelmiştir. Spivak’ın ünlü “madun konuşabilir mi?” sorusu, temsil ilişkilerinin ideolojik doğasına ve öznenin epistemolojik suskunluğuna dikkat çekmektedir. Spivak’ın sorusu, madun çalışmaları literatüründe eleştirel bağlamda ele alındığındaysa “madun duyulabilir mi?” sorusuna dönüşmüş ve madun konumdakinin konuşsa bile hegemonik sistemler içinde anlamlandırılamayacağına ve nedenlerine dikkat çekilmiştir. Senaristliğini/yönetmenliğini Tilbe Cana İnan’ın yaptığı Nasıl Kaybolunur(2023) kısa filmi, Ekin ismindeki madun öznenin ne söylediğiyle değil, nasıl susturulduğuyla da ilgilenen; bedeni, mekânı ve sessizliği bir tür madun temsiline dönüştüren bir dramatik anlatı örneğidir. Filmde, yirmili yaşlarının sonunda bir çift olan Ekin ile Murat’ın bir düğün dönüşünde, geç saatte, aracının lastikleri patlar ve çekici yardımıyla sanayiye giderler. Sanayide gittikleri tamircide kurulmuş bir eğlence ortamı vardır. Murat, ortamdaki eğlenceye dahil olurken tamircinin yeğeni Ekin’e asılır. Murat’ın kayıtsızlığı içinde Ekin, tuvalete gitmek üzere tamirhaneden ayrılır. Ekin tuvaletten çıktığındaysa herkes ve her şey uykuya bürünmüştür. Ekin şafağa doğru sanayide tek başına yürürken gözden kaybolur. Bu çalışmada Nasıl Kaybolunur kısa filmi serimlenen kavramsal çerçevede nitel içerik analize tabi tutulmuştur. Filmden elde edilen bulgular, madun rolündeki Ekin karakterinin sosyo-ekonomik açıdan bu tanıma uymasa bile, alegorik olarak dezavantajlı konuma düştüğü mekânda sesini yitirdiği, konuşsa dahi konuşmasının hegemonik sistem içinde anlamlandırılamadığı ve bu durumun madunluk kavramının heterojenliğini imlediği; filmin senarist/yönetmeninin, madun kavramı bağlamında, umutsuz/(öğrenilmiş)çaresiz tutumuna koşut olarak anlatının, Ekin karakterinin hem söylem ve ideolojik açıdan hem de mekânsal olarak dışlanışına ve madun ile madun olmayan arasında dilsel uyuşmazlık düalitesi üzerine kurulduğu görülmüştür.
First introduced in the 1930s in Antonio Gramsci’s
Prison Notebooks to describe the popular classes that remained outside
hegemonic structures and failed to attain the position of historical subject,
the term “subaltern” refers to unorganized, fragmented masses deprived of
political means of representation. In the 1980s, the concept was expanded with
new layers of meaning by the Subaltern Studies Collective, led by Ranajit Guha,
therefore gaining a postcolonial dimension. With Gayatri Chakravorty Spivak’s
contributions, the term became interpretable not only in class terms but also
through gender, ethnicity, and epistemological perspectives. Spivak’s famous
question, “Can the subaltern speak?”, draws attention to the ideological nature
of representational relations as well as the epistemological silence of the
subject. Within the critical framework of subaltern studies, Spivak’s question
has evolved into “Can the subaltern be heard?”, emphasizing that even if the
subaltern speaks, their voice cannot be meaningfully articulated within
hegemonic systems, and this approach led to the interrogation of such
conditions. The short film How to Disappear (2023), written and directed by
Tilbe Cana İnan, is an example of a dramatic narrative concerned not only with
what the subaltern subject Ekin says, but also with how she is silenced,
transforming her body, space, and silence into a form of subaltern
representation. In the film, Ekin and Murat, a couple in their late twenties,
return from a wedding late at night when their car tire bursts, forcing them to
go to an auto repair shop with the help of a tow truck. At the repair shop,
they are met with an ongoing celebration. While Murat joins the festivities,
the mechanic’s nephew harasses Ekin. Amid Murat’s indifference, Ekin leaves the
repair shop to go to the restroom. Upon exiting, she finds everyone and
everything asleep. As dawn breaks, Ekin walks alone through the industrial area
and eventually disappears. In this study, the short film How to Disappear was
subjected to qualitative content analysis within the aforementioned conceptual
framework outlined above. Findings from the film indicate that although Ekin,
in the role of the subaltern, does not fit this definition socio-economically,
she allegorically loses her voice in a space where she becomes disadvantaged.
Even if she were to speak, her speech would remain unintelligible within
hegemonic systems, signaling the heterogeneity of the subaltern concept. It was
also observed that, within the context of subalternity, the narrative parallels
an attitude of hopelessness/(learned) helplessness, centering on Ekin’s
exclusion both discursively and ideologically, as well as spatially, while
foregrounding a linguistic dissonance between the subaltern and the
non-subaltern.