Akademik Veri Yönetim Sistemi
VIII. Uluslararası Orta Doğu Sempozyumu, İstanbul, Türkiye, 24 - 26 Ekim 2023
Kuzey Kore dışarıya kapalı bir ülke olduğundan ithalat ve ihracatının %90’ını
gerçekleştirdiği Çin ile olan ilişkileri dışında, diğer ülkelerle olan ilişkileri fazla
bilinmemektedir. Oysa mevcut yaptırımlardan kaçınmak amacıyla, bu ülke son 10 yıldır
Afrika ve Orta Doğu ülkeleriyle olan ilişkilerini artırmaktadır. Bu çalışmanın amacı Suriye ile
Kuzey Kore arasındaki ilişkileri, bu ilişkilerin taraflar açısından taşıdığı öneme çerçevesinde
ele almaktır. Bu kapsamda çalışmanın temel sorusu Kim Jong-un tarafından ortaya atılan
Byungjin stratejisi kapsamında iki ülke ilişkilerinin Pyongyang açısından ne anlam ifade
ettiğidir.
İkili ilişkiler 1966 yılında başladıktan sonra, 1967’de ve1973’te İsrail ile olan
savaşlarında Kuzey Kore Suriye’ye 20-25 savaş pilotu, tank personeli ve füze teknisyenleri
göndermiştir (Solomon, 2017). İdeolojik yakınlıktan öte Pyongyang için Şam ile olan ilişkiler,
milyonlarca dolarlık savunma araç ve ekipmanı ihracatı anlamına gelmektedir. Soğuk Savaş
sonrası SSCB’den askeri ekipman temin etme olanağını kaybeden Suriye için Kuzey Kore
ucuz fiyatları nedeniyle tercih sebebi olmuştur. Bir diğer önemli işbirliği nükleer teknoloji
alanında gerçekleştirilmiştir. Kuzey Kore'nin Yongbyon nükleer merkezindeki nükleer
silahları için bölünebilir malzeme üreten amiral gemisi 5 megavatlık reaktörü, Suriye'nin Al-
Kibar nükleer reaktörü için örnek teşkil etmiştir. İsrail'in Eylül 2007'de Al-Kibar'a
düzenlediği saldırıda, nükleer reaktörün inşaatına yardım eden on Kuzey Koreli nükleer bilim
adamının öldüğü iddia edilmektedir (Ramani, 2021).
Suriye iç savaşı sırasında iki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler daha da artmış,
2012’den itibaren Kim Jong-un Esad’ın Suriye’nin egemenliğini korumaya yönelik çabalarını
takdir ettiğini defaatle dile getirmiştir. Esad’ın kimyasal silah kullandığı iddiaları karşısında
Esad’ı savunmuş ve ABD’nin Suriye’deki askeri faaliyetlerini kınamıştır. Kuzey Kore’nin söz
konusu desteklerine cevaben Suriye BM Genel Kurulu’nda bu ülkeye yönelik tüm yaptırım
kararlarına olumsuz oy kullanmış, Haziran 2019’da taraflar ikili ekonomik ilişkileri artırmak
için mutabakat anlaşması imzalamıştır. Esad rejimine yönelik destekleri dışında, Kuzey
Kore’nin Suriye ordusuna balistik füze ve kimyasal silah başta olmak üzere silah ve teçhizat
desteği verdiği bilinmektedir.
Kuzey Kore füze teknolojisinin önde gelen müşterilerinden olan Suriye’ye grafit, özel
çelik ve roket lülesi sağlanmıştır ki bu parçalar Suriye'nin yerli olarak kısa menzilli ve orta
menzilli balistik füzeler üretmesine olanak sunmaktadır (Ramani, 2021). Ayrıca Kuzey
Kore'nin Suriye'ye füze sevkiyatı, Şam'ın kimyasal silah programına verdiği destekle de iç içe
geçmiş durumdadır.
Kuzey Kore ile olan ilişkiler Esad rejimi açısından uluslararası arenadaki
izolasyonizmi kırma, iç savaşta kullanmak üzere silah temin etme, füze ve nükleer
yeteneklerini geliştirme anlamında önem arz etmektedir. Öte yandan Kuzey Kore, İsrail'in
1 Doç. Dr., İstanbul Gelişim Üniversitesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler, eakcadag@gelisim.edu.tr
Suriye topraklarına yönelik hava saldırılarına misilleme yapma konusunda Suriye'nin
çabalarına yardımcı olabilir. Bu noktada Pyongyang’ın Hizbullah ile ilişkilerinin
bulunduğunu da ifade etmek gerekmektedir (Ramani, 2021). Misilleme kapsamında Kuzey
Kore, İsrail'e Ağustos 2020'de İsrail savunma sanayisine yönelik saldırı gibi siber saldırılar
gerçekleştirebilir.
Kim Jong-un Mart 2013’teki Parti Merkez Komitesi toplantısı sırasında, babası Kim
Jong-il tarafından devletin temel stratejisi olarak uygulanan Songun’dan (önce ordu)
Byungjin’e (paralel gelişim) geçildiğini açıklamıştır. Bu yeni stratejisinin temelinde ekonomik
ve askeri kabiliyetlerin paralel biçimde gelişmesi bulunmaktadır. Diğer bir deyişle, başta
nükleer silah programının gelişimi olmak üzere askeri savunma kabiliyetlerinin artırılması ve
ülkenin ekonomik durumunun iyileştirilmesi planlanmaktadır. Bu strateji çerçevesinde 2016
ve 2017’deki nükleer denemeler ve 2023’e kadar gerçekleştirdiği 200’ün üzerindeki füze
denemesi (kıtalararası balistik füze denemeleri kısa menzilli Hwasong-6, orta menzilli
Nodong, uzun menzilli Musudan ve denizaltıdan atılan Pukkuksong-1 balistik füze
denemeleri gibi) genç liderin nükleer programa verdiği önemi kanıtlar niteliktedir.
Ekonomik gelişim ise günümüzde daha talepkar hale gelmiş ve kendi geçimini
devletten bağımsız sağlamaya alışmış yeni neslin taleplerine cevap verebilmek ve
memnuniyetsizliğin getireceği başkaldırıları önlemek için elzemdir. Bu kapsamda Kim Jong-
un’un ekonomik ajandası şirket yönetimi, tarım, bankacılık, özel ekonomik bölgeler ve dış
ticaret alanlarında yenilikler içermektedir. Çin dışındaki ülkelerle ticari ilişkiler artırılmaya
çalışılmaktadır ki bu çaba 2019 yılında anayasanın dış ticaret ile ilgili kısmında yapılan
değişiklikte de görülmektedir. Kuzey Kore, yapılan değişiklikle “ticaret yapısını geliştirmeyi”
ve “dış ekonomik ilişkilerini eşitlik ve mütekabiliyet çerçevesinde geliştirmeyi” hedeflediğini
ortaya koymuştur (Isozaki, 2019). Ekonominin iyileştirilmesi kapsamında yabancı ülkelerle
yapılacak ticarete atfedilen önemin bir yansıması olarak, Kuzey Kore’nin önde gelen ekonomi
dergilerinde (Kyo’ngje Yo’ngu ve Hakpo) daha önce ticareti sınırlayan bir kavram olarak ele
alınan kendine yeterlilik artık tam tersine teşvik edici bir kavram olarak kullanılmaya
başlanmıştır (Carlin and Lee, 2023). 2014’ten önce kapitalist ülkelerle ticaretin sakıncalarına
vurgu yapan ve kapitalist unsurların ülkeye sızabileceğinin altını çizen Kyo’ngje Yo’ngu
dergisi, bu tarihten sonra kendi kendine yeterlilik prensibini, her türlü eşitsiz ve adaletsiz
uluslararası ekonomik ilişkiye karşı çıkmak ve tüm ülkelerin birbirlerinden eşit şartlarda ve
eşit haklarla yararlanmasını sağlamak şeklinde yorumlamaya başlamıştır (Carlin and Lee,
2023). Diğer ülkelerde talep gören çeşitli ürünleri üretip satmak ve karşılığında ülkenin
ekonomik gelişimi ve toplumun standartlarını yükseltmek için gerekli malları satın almanın
mümkün olduğu vurgulanmıştır
Dolayısıyla Suriye gibi Orta Doğu ülkelerine (Yemen, Mısır, Libya ve Pakistan gibi)
yönelik savunma sanayi ihracatı (bilhassa füze ve füze parçası ) ülkeye önemli miktarda döviz
girdisi sağlamaktadır. Öte yandan iki ülke arasındaki ilişkiler Kuzey Kore’nin yaptırımlardan
kaçınma girişimleri çerçevesinde önem arz etmektedir. Zira 2017’de BM o tarihe kadar
herhangi bir ülkeye uygulanan en zorlayıcı yaptırımlar olarak görülen yaptırım kararları
almıştır. Mayıs 2019'da Kuzey Kore Dışişleri Bakan Yardımcısı Pak Myong Guk,
Pyongyang'ın Suriye'nin yeniden inşasına destek sözü vermek ve ekonomik yaptırımlara karşı
Suriye-Kuzey Kore ikili işbirliğini sıkılaştırmak için Şam'ı ziyaret etmiştir. Söz konusu
yaptırımlara karşın hala Suriye’deki yeniden inşa faaliyetlerinde çok sayıda Kuzey Koreli
işçinin çalıştığı bilinmektedir. İlaveten, Suriye, Kuzey Kore'nin İran ve Yemen ile askeri
işbirliğini kolaylaştırma potansiyeline sahiptir. BM Uzmanlar Paneli'nin 2021 tarihli raporuna
göre “kritik parçalarını” transfer etmiştir (Fitzpatrick, 2021). Ayrıca Hutilerin elinde Kuzey
Kore yapımı Hwasong-6 füzesi bulunduğu bilinmektedir (Ramani, 2021).
Sonuç olarak, Suriye ile olan ilişkiler Kuzey Kore’nin Batı karşıtı ülkelerle olan
işbirliği ağının önemli bir parçasıdır. Kim Jong-Un’un Byungjin stratejisi bu ülkeyle mevcut
ilişkilerinin daha da güçlenmesini beraberinde getirmiştir. Fakat bu ilişki nükleer silahların ve
balistik füzelerin yayılmasını Orta Doğu’da yayılmasını önleme çabasındaki Batı açısından
endişeyle takip edilmektedir.