Research Information System
10. Yıldız Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İstanbul, Turkey, 21 - 22 December 2023, pp.284, (Summary Text)
Edilgen çatılı fiiller; bir cümlede öznenin bilinmediği ya
da söylenmek istenmediği durumlarda kullanılır. Edilgen çatılı fiillerde esas
amaç; işi kimin yaptığını (özneyi) değil işten etkileneni (nesneyi) ve işten
etkilenenin (nesnenin) başına gelenleri belirtmektir. Bu araştırmanın amacı,
yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde dilbilgisi öğretimine yönelik alanyazın
kitaplarında ve ders kitaplarında edilgen çatılı fiillerin öğretimini
değerlendirmektir. Araştırmada, alanyazın kitaplarda ve yabancılara Türkçe
öğretme amacıyla hazırlanmış ders kitaplarında edilgen çatılı fiillerin
öğretiminin ele alınış biçimlerini incelemek üzere nitel araştırma
yaklaşımlarından doküman incelemesi deseni kullanılmıştır. Yabancılara Türkçe
öğretiminde dilbilgisi öğretimine yönelik alanyazın kitaplar Bölükbaş Kaya
(2021)’nın "Yabancılara Türkçe Dil Bilgisi Öğretimi", Ersen-Rasch ve
Onası (2015)’nın "Yabancı Dil Olarak Türkçe Dilbilgisi" ve Ahmet
Benzer (2021)’in "Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde İşlevsel
Dilbilgisi" olarak belirlenmiştir. Yabancılara Türkçe öğretiminde
kullanılan ders kitapları "Yeni İstanbul B2 Ders Kitabı" ile "Öğretmen
Kitabı", "Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe Ders Kitabı 2", "Yedi
İklim Türkçe B1 Ders Kitabı" ile "Öğretmen Kitabı" ve "Yabancılar
İçin Türkçe Dilbilgisi (B2-C1)" olarak belirlenmiştir. Elde edilen bulgulara
göre; ders kitaplarında edilgen çatılı fiillerin anlatıldığı bölümde sadece
yapının genel özelliğinin verildiği (Yeni İstanbul B2 Ders Kitabı, Yabancılar
İçin Türkçe Dilbilgisi, Yabancılar İçin Türkçe Dilbilgisi [B2-C1]) veya
dilbilgisine ait bir bilginin yer almadığı (Yedi İklim Türkçe B1 Ders Kitabı,
Yeni Hitit Yabancılar İçin Türkçe Ders Kitabı 2) saptanmıştır. Söz konusu tüm
ders kitaplarında edilgen fiilin işlevlerine ve şahıs eki alan edilgen fiillere
ait bir bilgi yer almamaktadır. Bölümlere ait okuma metinlerinde ve dilbilgisi
çalışmalarında da şahıs eki alan edilgen fiillere ait bir örnek cümlenin yer
almadığı görülmüştür. Alanyazın kitapları incelendiğinde Bölükbaş Kaya (2021),
edilgen fiil bölümünde açıklamaların yanı sıra eklerin kuralının verilmesi,
derslerde bu konunun üzerine gidilmesi ve örneklerle desteklenmesi
gerekliliğini vurgulamıştır. Ersen-Rash ve Onası (2015), edilgen fiil kuralının
açıklamasının yanı sıra dönüşlülük fiili ile arasındaki farkın belirtilmesi ve
çoğunlukla öznenin belirsizliğine dair örnekler üzerinde durmuşlardır. Benzer (2021), edilgen fiilin tanımına ve
diğer yazarlardan farklı olarak işlevlerine yer vermiştir. Çalışmanın, edilgen
fiiller konusunda hem alanyazın kaynaklarında hem de yabancılara Türkçe
öğretimi ders kitaplarında nasıl ele alındığını ve eksikliklerini göstermesi
bakımından önemli olduğu düşünülmektedir.