Akademik Veri Yönetim Sistemi
4. Uluslararası Dil ve Çeviribilim Kongresi, Konya, Türkiye, 6 - 08 Kasım 2024, ss.76-77
1922 yılında yayımlanan Reşat Nuri Güntekin’in Çalıkuşu eseri Türk edebiyatında özgül bir konumda yer alır. Türkiye’nin cumhuriyete geçiş süreci, Anadolu’nun bu süreçteki görünümü, Türk kadınının modernleşmesi gibi dönemin koşullarına ayna tutan temalarından dolayı dönem koşullarının önemli bir temsilini oluşturur. Edebiyatımızdaki bu gibi eserlerle Türk kültürünü dünyaya tanıtmayı amaçlayan ve 2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bünyesinde faaliyete geçen TEDA (Türk Kültür, Sanat ve Edebiyat Eserlerinin Dışa Açılımını Destekleme Projesi) günümüze kadar birçok Türkçe eserin farklı dillere çevrilmesini teşvik etmiştir. Bu doğrultuda Çalıkuşu eseri de TEDA projesi desteğiyle çeşitli dillere kazandırılmıştır. TEDA yönetmeliğindeki Türk kültürünün tanıtılmasına odaklanan ‘amaçlar’ göz önünde bulundurulduğunda farklı dillerde oluşturulan metinleri sarmalayan unsurlardan biri olan kitap ön kapaklarının bu amaca ne kadar hizmet ettiği ise çeviribilimin tartışma konusu olarak önerilebilir. Bu bağlamda ise kaynak metnin erek metindeki yansımalarına ilişkin bir temsil sunan Genette (1997)’in ileri sürdüğü yan metinsel (paratextual) öğelerden hareket edilecektir. Yapılan ilk bulgulandırmada, Çalıkuşu’nun söz konusu dillerdeki ön kapaklarının özellikle öne çıkan ‘oryantal’ ve mitolojik çağrışımlarda ve sezdirimlerde bulunan çeşitli imgeler barındırdığı göze çarpmaktadır. Dolayısıyla madun konumunda bir çoğuldizgede yazılmış yazınsal eserin, bir diğer madun edebiyat çoğuldizgesine yaptığı yolculuk oryantalist bakış açısından da değerlendirilecektir. Böylece bu çalışmada okuru selamlayan, kültürel öğeleri temsil eden kitap ön kapaklarındaki görsel ve metinsel öğelerin işlevsel olarak TEDA’nın amacıyla ne kadar örtüşüp örtüşmediği, cumhuriyet dönemi kadınını temsil eden kitabın ana karakterleri Feride’nin imgeleştirilmesi Çalıkuşu’nun farklı dillerdeki çevirilerinin kitap ön kapakları üzerinden tartışılacaktır. Bu bağlamda amaçlı örneklem yoluyla oluşturulan bu çalışmanın bütüncesini Arnavutça, Bulgarca, Gürcüce, Ermenice, Makedonca, Sırpça ve Rusça dillerinde ‘çeviri’ olarak yayımlanan adı geçen eserin ön kapakları oluşturmaktadır. Eldeki bütünce Kress & van Leeuwen (1996/2020)’in görsel ve metinsel unsurları yorumlamak için ileri sürdüğü, çevre ve düzen; ön plan ve arka plan; renkler ve ışık; kültürel, tarihsel ve göndermeler gibi unsurları barındıran on bir aşamalı çözümleme modeliyle ele alınacaktır.
Published as a book in 1937, Reşat Nuri Güntekin's Çalıkuşu holds a unique position in Turkish literature. It serves as an important reflection of the sociopolitical climate of the time, addressing themes such as Türkiye’s transition to a republic, the emergence of Anatolia in this process, and the modernization of Turkish women. Aiming to introduce Turkish culture to a global audience through such literary works, the TEDA Project (Project for Supporting the Internationalization of Turkish Cultural, Artistic, and Literary Works), launched in 2005, has actively promoted the translation of many Turkish works into multiple languages. As part of this initiative, Çalıkuşu has been translated into various languages with the support of TEDA. In light of TEDA's primary objective to promote Turkish culture, it is worth examining the extent to which the front covers of translated works—essential visual representations of the texts—contribute to this goal. Drawing on Genette’s (1997) concept of paratextual elements, which frame how a source text is interpreted in its target version, this study will explore the role of front covers as cultural signifiers. Initial findings reveal that the covers of Çalıkuşu in different languages feature imagery that strongly evokes 'oriental' and mythological themes, raising questions about how these representations align with or deviate from TEDA’s aims. This study will also consider the journey of Çalıkuşu from one subaltern literary context to another, using an orientalist framework to evaluate this transition. Specifically, it will analyze how the visual and textual elements on these book covers—elements that shape the reader's first impression and encapsulate cultural representation—function in relation to TEDA’s mission. A key focus will be the portrayal of Feride, the protagonist, who symbolizes the modern woman of the republican era, and how her image is adapted across various languages and cultures. Through purposive sampling, this study will examine the covers of Çalıkuşu translations published in Albanian, Bulgarian, Georgian, Armenian, Macedonian, Serbian, and Russian. The analysis will employ Kress and van Leeuwen’s (1996/2020) eleven-stage model for interpreting visual and textual elements, which considers aspects such as environment, layout, foreground and background, color and light, as well as cultural, historical, and referential features. This comprehensive approach will provide insight into how the covers of these translations reflect or reshape the cultural narrative of Çalıkuşu