Akademik Veri Yönetim Sistemi
YTÜ Mimarlık Tarihi Çalışmaları-I, İstanbul, Türkiye, 7 - 08 Mayıs 2025, ss.285-325, (Tam Metin Bildiri)
Mevlevî dervişlerinin yaşamlarını faaliyetlerini sürdürdükleri Mevlevihaneler aynı
zamanda tarikatın ritüel uygulamaların ve eğitsel faaliyetlerin bir arada yürütüldüğü önemli
yapılar olarak işlev görmüştür. Bu yapılar içerisinde en dikkat çekici ritüel sema ayinidir.
Sema törenleri, Osmanlı döneminde tarikat uygulaması olmanın ötesinde, hanedan üyeleri,
devlet ricali ve halkın katılım sağladığı kültürel etkinlikler arasında yer almış; böylece dönem
toplumunun sosyal ve kültürel yapısında önemli bir yer edinmiştir. Mevlevî ritüellerinde
mûsikî ve şiir, ayrılmaz bir bütünlük içerisinde varlık göstermiştir. Semâ denildiğinde
yalnızca fiziksel performans değil, aynı zamanda mûsikî, şiir ve bedensel devinim içeren çok
katmanlı bir ritüel kastedilmiştir.
Semâ ayininin icra edildiği mekânlara “semâhâne” adı verilmekte olup, bu mekanlar
tarihsel süreçte Osmanlı padişahları ve halkın ziyaretine açık mekânlar olarak hizmet
vermiştir. Günümüzde de bu mekânlarda izleyicisi olan törenler gerçekleştirilmeye devam etmektedir. Semâ törenlerinin Mevlevî adabına uygun şekilde icra edilmesi kadar, seyir
deneyiminin konforlu bir biçimde sağlanması da önemlidir. Bu bağlamda, semahanelerin
doğal aydınlatma koşulları belirleyici bir unsur olarak öne çıkmaktadır. Literatürde semahane
mimarisine ilişkin çeşitli çalışmalar yapılmış olmakla birlikte, bu yapıların doğal aydınlatma
özelliklerine dair değerlendirmeler sınırlıdır.
Bu çalışmada, İstanbul’daki son inşa edilen Mevlevihane yapısı olan Bahariye
Mevlevihanesi incelenmiştir. Çalışma kapsamında, semahane mekânında bulunan cephe
düzenleri analiz edilerek, ritüelin gerçekleştirilme koşullarının doğal aydınlatma konforu
kriterleri açısından değerlendirilmesi ve yorumlanması amaçlanmaktadır. Yapıya ait
cephelerin doğal aydınlatma değerleri, bunların mekân deneyimine etkisi, cepheler arası
karşılaştırmalar yapılarak analiz edilcektir. Araştırmanın yöntemi kapsamında, doğal
aydınlatma hesaplamaları DIALux Evo yazılımı aracılığıyla gerçekleştirilmiş, bu
hesaplamalardan elde edilen veriler üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Osmanlı
modernleşmesinin mimari ortama yansıması kendine has özellikleri olan semahane
mekanlarına yansıması üzerinden yorumlanacaktır.