Research Information System
in: Türkiye Ekonomisinde Krizler, Karataş Togan,Duman Mustafa, Editor, Kriter Yayınevi, İstanbul, pp.21-56, 2023
Hükûmetlerin dış dengeyi sağlamak adına ulusal paralarının değerini
düşürme yolunu tercih etmeleriyle birlikte devalüasyon kararının alınması, ülke
ekonomileri açısından hem sebepleri hem sonuçları bakımından bağlayıcılığı olan
bir mekanizmanın işlemesine izin verilmesi anlamını taşımaktadır. Ekonomik
istikrarın sağlanamadığı ülkelerde başvurulan bir yöntem olarak para ayarlaması,
döviz girişini arttırma ve döviz çıkışını azaltma amacıyla dış fiyatlara ilişkin
düzenleme yapılması gerekliliğinden kaynaklanmaktadır. Ancak ekonomik
kararlar spesifik bir amaca hizmet etmek üzere alınsa dahi, ekonomideki diğer
dinamikleri harekete geçirme potansiyeline sahiptir. Dolayısıyla devalüasyon
kararının bir yandan dış ticaret avantajı yaratması mümkün iken diğer yandan çeşitli ekonomik yükleri beraberinde getirmesi ve birçok ekonomik değişkene etki
etmesi muhtemeldir.
Devalüasyon uygulamasında başarılı sonuçlar elde edilebilmesi için ihraç
mallarında arz sıkıntısı bulunmamalı, ihraç ve ithal mallarının talep esneklik
şartları uygun olmalıdır. Aynı zamanda ithal girdi maliyetlerinin artma riskinin
fiyat istikrarını bozucu etkiler yaratmaması adına gerekli tedbirler alınmalıdır. Bu
koşullar sağlanamadığı takdirde devalüasyon uygulaması, ekonomik sorunların
çözümüne katkısunamamakta hatta mevcut sorunların daha da şiddetlendirmesine
yol açmaktadır.
Recep Peker Hükümeti tarafından uygulanan 7 Eylül 1946 devalüasyonu,
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk devalüasyonu olmasının ötesinde 2. Dünya Savaşı
sonrasındaki dönemin koşullarıyla şekillenen ulusal ve uluslararası dinamiklerle
örtüşen nitelikleri barındırması bakımından ülke tarihinde önemli bir yer
tutmaktadır. Savaş yıllarında Türk lirasının gerçek değerini yansıtmadığı, iç ve dış
fiyatlar arasında oluşan farkın kapatılması gerekliliğiyle harekete geçen hükûmet,
üretimi ve dış ticareti canlandırma hedefiyle para operasyonu kararı almıştır. Bu
girişim aynı zamanda yeni dünya düzenine entegre olma sürecinin başlangıç
hamlelerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda devalüasyon kararında
rol oynayan unsurların çok yönlülüğü bu çalışmanın temel motivasyonunu
oluşturmaktadır.
Çalışma kapsamında, 1946 devalüasyon sürecinin irdelenmesine zemin
hazırlaması adına öncelikle devalüasyon kararının alınmasında rol oynayan
unsurlar ve devalüasyonla birlikte tohumları atılan ekonomik dönüşüm süreci
ilişkisinin ekonomi politiği incelenecektir. Devamında devalüasyon deneyiminin
temel ekonomik göstergeler üzerinde yarattığı etkiler 1946 yılı öncesi ve
sonrasında meydana gelen değişimler bağlamında karşılaştırmalı olarak analiz
edilmeye çalışılacaktır.