Akademik Veri Yönetim Sistemi
6TH CULTURAL INFORMATİCS, COMMUNİCATİON&MEDİA STUDİES CONFERENCE (6.CICMS), Aydın, Türkiye, 25 - 27 Ekim 2022, ss.54
Bu çalışma, Yeşilçam sineması döneminde sinema salonlarında yaşanan resmi olmayan sansür pratiklerine odaklanmaktadır. Bu amaçla film, seyir kültürü, mülkiyet ve sahiplik ilişkisi içerinde kilit bir öneme sahip olan dönemin film makinistleri ile sözlü tarih çalışması gerçekleştirilmiştir. Yeşilçam sinemasının kendine has üretim ve gösterim modeli içinde zincirin son halkası olarak nitelendirilebilecek film makinistleri, değişen toplumsal, siyasal ve iktisadi yapı çerçevesince Türk sinemasında seyir ortamının ve kültürünün dönüşümünü doğrudan gözlemlemiş ve tanıklık etmiş kişilerdir. Dolayısıyla, film makinistlerinin anı ve hatıralarından yararlanmak, Türk sineması hakkında yeni bilgi ve belgelerin ortaya çıkartılması bakımından önemlidir. Çalışma kapsamında, 1950 ve 1980’li yıllar arasında Türkiye’deki sinema işletmelerinde makinist olarak çalışmış film makinistleri ile yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. 1950-1980 yılları ile sınırlandırılan bu çalışmada, sözü edilen tarih aralıklarında çalışmamış film makinistleri araştırmanın dışında tutulmuştur. Bu doğrultuda, kartopu örneklem yöntemiyle beş farklı şehirde (İstanbul, Bursa, İzmir, Adana, Ankara, Konya) 42 emektar film makinistiyle görüşülmüş ve 80 saatlik video-ses kaydı alınmıştır. Buradan hareketle de tanıklıklar, kişisel anılar ve yaşanmışlıklar üzerinden işletmelerde uygulanan sansür uygulamaları açığa çıkartılmak istenmiştir. Ayrıca çalışmada, literatür taraması yapılmış ve konuyu destekleyecek dönemin yazılı ve görsel arşivlerinden de yararlanılmıştır. Çalışmada, dönemin sansür kurullarından geçmiş yerli ve yabancı filmlerde, eserin yapımcı ve yönetmeninden habersiz olarak çeşitli sansür eylemleri uygulandığı ortaya konulmuştur. Film isimlerinin ve afişlerinin değiştirilmesi, film sürelerinin kısaltılması, kurgusal yapının değiştirilmesi, sahnelerin kesilmesi, filmlere ek içerikler (parçalar) eklenmesi, gösterim anlarında filme karartma yapmak gibi çeşitli müdahalelerle gayri resmi sansür pratikleri yapıldığı tespit edilmiştir. Uygulanan bu gayri resmi sansürlerin, özellikle işletmenin bulunduğu coğrafyaya, sahiplik yapısına, makinistine ve seyircinin sosyo-kültürel yapısına göre değişiklik göstermesi araştırmanın dikkat çeken bulgularındandır.